Khai dân trí chấn dân khí
Câu nói của Phan Châu Trinh giải thích vì sao tuổi đời không đảm bảo nhưng những sĩ phu thời bấy giờ đã gọi ông là “cụ Phan” một bí quyết kính trọng. “Tôi xin nói thực với những anh, tôi đã quăng quật hai phần bố đời tôi để tìm rước thuốc mà trị trị cho nước nhà. Lý tưởng tôi tuy kém, tài trí tôi tuy hèn, tuy nhiên trong buổi giao thời này tôi có thể dám nói rằng: cái nhiệm vụ của giống nòi dân tộc nước ta tôi quyết ko nhường đến ai cả”.
Bạn đang xem: Khai dân trí chấn dân khí
Câu nói đậm “chất Quảng Nam” của Phan Châu Trinh giải thích vì sao tuổi đời không cao nhưng những sĩ phu thời bấy tiếng đã gọi ông là “cụ Phan” một phương pháp kính trọng.
Không nhường đến ai
“Không nhường cho ai” bắt buộc tuy đang đỗ phó bảng, đã tất cả một chức quan lại trong cỗ lễ của triều đình Huế nhưng lại Phan Châu Trinh không cam phận có tác dụng quan. Cùng với hầu như nhà Nho yêu thương nước, ông hôm sớm suy nghĩ, giao lưu và học hỏi hòng tìm một tuyến đường đưa dân tộc thoát vòng nô lệ.
Học đủ cổ thư, ông bỏ ra nhiều thời gian đọc tân thư với những chuyển biến tư tưởng đã đến từ đây. Ông tìm hiểu con mặt đường giải phóng bởi tự lực, từ cường, bằng khai mở văn hóa, khai sáng nhỏ người, nhưng trước hết là từ nhìn nhận các yếu kém, thất bại sút.
Ông viết: “Than ôi! Nước Nam hiện thời dân khí yếu đuối hèn, dân trí thì mờ tối, ví với những nước châu Âu, châu Á phương pháp xa lừng chừng bao nhiêu dặm đường…”.
Có để vào hoàn cảnh lịch sử, thôn hội, văn hóa, dân trí thật sự mờ về tối của năm 1903 new thấy giá tốt trị thừa thời đại của lời tự thán minh triết này. Học mang Hoàng Xuân Hãn phân tích: “Sau khi trào lưu Cần vương vãi bị lũ áp tan rã trả toàn, Phan Châu Trinh đã từng đi sâu nghiên cứu những điểm yếu kém cơ phiên bản về văn hóa, làng hội Việt Nam. Nắm thấy rõ nguyên nhân sâu xa đã đưa tới mất nước là việc thua nhát của xã hội ta đối với phương Tây. Phan Châu Trinh đã chỉ dẫn một mặt đường lối bắt đầu để tìm lối thoát cứu nước…”.
Đường lối mà lại Phan Châu Trinh kiếm tìm ra: “Chỉ đề nghị trông cậy ở chính mình, chớ vọng ngoại vị vọng nước ngoài ắt là chết. Hãy coi trọng nền chủ quyền của nước nhà nếu bọn họ không hy vọng mua lấy cái chết. Sự giải thoát của bọn họ nằm chủ yếu trong sự học hành, mở với trí tuệ”.
Tự nhận về phần mình trách nhiệm lớn lao, “không nhường mang đến ai”, Phan Châu Trinh tự quan. Mọi hoạt động của ông từ đây chỉ triệu tập cho một mục đích: duy tân – con phố mới tươi sáng cho dân tộc, đất nước.
Ông viết Tỉnh quốc hồn ca gửi nhân dân; viết Điều trần gửi Toàn quyền Pháp; viết Chí thành thông thánh, Đông Dương bao gồm trị luận gửi những nhân sĩ trí thức; viết Thư thất điều gửi vua Khải Định; viết Quân trị chủ nghĩa, Dân trị công ty nghĩa nói chuyện với đồng bào; viết báo, làm cho thơ…
Ông gia nhập sáng lập ngôi trường Đông kinh nghĩa thục, ngôi trường Dục Thanh và những trường khác của những nhà Nho yêu nước, vận chuyển mở tòa báo, vận động quăng quật hủ tục, mê tín dị đoan, phổ biến chữ quốc ngữ, lập hội học, hội buôn, hội diễn thuyết… hòng mở sở hữu tri thức, củng cố kinh tế.
Xem thêm: In Lặp Lại Tiêu Đề Trong Excel, Lặp Lại Tiêu Đề Excel Khi In Ấn
Ông khích lệ từng bạn dân: “Xét lịch sử dân tộc xưa, dân như thế nào khôn ngoan, biết lo từ bỏ cường từ lập, sở hữu lấy sự lợi ích chung của chính bản thân mình thì ngày càng bước tới tuyến đường vui vẻ. Còn dân dại dột dại, cứ ngồi yên nhưng mà nhờ trời, mong muốn đợi trông cậy làm việc quan, giao phó tất cả quyền lợi của bản thân mình vào trong tay một người hay như là một chính lấp muốn làm thế nào thì làm mà mình không hành động, ko kiểm xét thì dân ấy yêu cầu khốn khổ đầy đủ đường”.
| Ông Nguyễn Đông Hào, con cháu ngoại nỗ lực Phan, sẵn sàng cho lễ giỗ lần sản phẩm 90 tận nơi thờ Phan Châu Trinh ở thành phố hồ chí minh – Ảnh: từ Trung |
“Gian nan đưa ra kể việc con con”
Khi những tứ tưởng trường đoản cú lập, tự đương đầu cho quyền lợi của bản thân đã ngấm vào tín đồ dân, cuộc Trung kỳ dân biến chống sưu thuế nổ ra như 1 quả bom.
Dù không phải người tổ chức trực tiếp, thực dân Pháp vẫn đày Phan Châu Trinh ra Côn Lôn (tức Côn Đảo – PV) vì nhận thức rõ tầm ảnh hưởng của ông. Phan Châu Trinh điềm tĩnh mừng đón thử thách thuộc các đồng minh mình, hầu như ngón tay quen thuộc dùng cây bút lông điềm tĩnh cầm búa đập đá, điềm tĩnh ngâm ngợi: “Những kẻ vá trời lúc lỡ bước/ gian truân chi kể vấn đề con con”.
Sau khi được thả trước thời hạn nhờ vào can thiệp của Hội Nhân quyền Pháp, bị quản thúc sinh hoạt Mỹ Tho, Phan Châu Trinh vận chuyển để được gửi sang Pháp, mục đích không ko kể việc tiếp tục học hỏi mẫu hay, cái mới để thường xuyên công cuộc “Khai dân trí – Chấn dân khí – Hậu dân sinh”. Sau 14 năm làm việc xứ người, ông lại trở về say mê liên tiếp cuộc duy tân.
Hơn 80 năm sau, bà Phan Thị Minh (tức Lê Thị Kinh), con cháu ngoại của ông, sẽ hai lần quý phái Pháp, ăn ngủ ở thư khố, viên Lưu trữ tổ quốc để sao lục, dịch thuật hàng chục ngàn trang tư liệu gồm thư bàn bạc giữa nhà thay quyền Pháp và Đông Dương về Phan Châu Trinh, những report của mật thám Pháp được giao theo ngay cạnh từng hoạt động vui chơi của ông và bạn bè, đồng chí từng ngày, từng giờ, những bản thảo mà mật thám đã mang được…
| Bà Phan Thị Minh (Lê Thị Kinh), con cháu ngoại ráng Phan, hơn 20 năm sưu tầm bốn liệu, nghiên cứu và phân tích về Phan Châu Trinh. Bà hiện sống tại nhà lưu niệm Phan Châu Trinh ở Đà Nẵng – Ảnh: từ bỏ Trung |
Tại bên lưu niệm Phan Châu Trinh làm việc Đà Nẵng đầy đa số báu vật bởi giấy ấy, bà Minh run run xúc đụng kể: “Khi tôi 1 tuổi, được mẹ bồng vào sài gòn thăm ông nước ngoài (bà Minh là nhỏ bà Phan Thị Châu Liên, con gái lớn của ráng Phan – PV).
Ấy là hầu hết ngày ở đầu cuối của rứa Phan, cũng là đều ngày ít ỏi mẹ tôi được gần phụ vương mình. Cả đời thay bôn ba vận động khiến các phụ nữ gần như béo lên vào cảnh ko cha…
Tôi được bố mẹ giao lại những bản thảo mà gắng Phan đã với theo bên bạn khi ông ra Bắc, vào Nam, sang Pháp, và cho lượt cha mẹ tôi khổ công gìn giữ: như thế nào rang gạo chống ẩm, rang hồ nước tiêu phòng mối, cho vô chum sành chôn giấu mỗi lúc chạy bom đạn… bắt tay vào phân tích cụ trong tuổi 70, nhiều thông tin khiến tôi đề xuất rớt nước mắt”.
Quả là ước ao rớt nước đôi mắt khi hiểu những report của mật thám: câu hỏi chấm sửa ảnh kiếm không đủ bỏ ra phí, Phan Châu Trinh dọn sang nơi khác để tiết kiệm ngân sách và chi phí tiền mướn nhà; Phan Châu Trinh nhỏ xíu nặng không đủ sức đi làm sau khi nghe đến tin đàn ông mất…
Và những kết luận khách quan tiền đượm phần kính nể của Sở mật vụ Pháp: “Phải công bằng mà quá nhận cuộc sống đời thường của Phan Châu Trinh là đáng tôn trọng trọng. Y mang lòng tin dân tộc không nhỏ mà y không hề giấu giếm với những đồng bào y tại chỗ này và cả với những người Pháp…”.
Xem thêm: Cách Làm Nhỏ Khuôn Mặt Nhanh, Hiệu Quả, Cách Để Làm Khuôn Mặt Thon Gọn Hơn
14 năm sống Pháp, thiết bị lộn với cuộc mưu sinh, với phần nhiều mùa ướp đông giá không được thức ăn, sưởi ấm, với ngữ điệu và văn hóa truyền thống xa lạ, với quan điểm chính trị khác biệt của những người dân cùng yêu nước, với phần lớn mất mát, khổ cực riêng tư…
Hôm ấy ông sẽ chỉ ra: cần phải thay cơ chế quân trị bởi dân trị. “Dân trị tức là pháp trị. Quyền lợi và nghĩa vụ và mệnh lệnh của mỗi người trong nước, ngẫu nhiên người thao tác nhà nước hay người thường đều phải có pháp qui định chỉ xác định rõ ràng, không không giống gì là đã có đường gạch men sẵn, cứ trong con đường ấy nhưng mà đi, thoải mái bước tới bao nhiêu cũng được, không người nào ngăn trở cả”.
Các nhân sĩ sống miền Trung, thủ đô hà nội nức lòng hóng Phan Châu Trinh ra diễn thuyết, nhưng lại rồi ông đang không vượt qua được số phận…
